Trong một thế giới ngày như càng nặng nề và u ám hơn bởi dịch bệnh hoành hành, căng thẳng chính trị, bất ổn kinh tế, nạn tin giả tràn lan và mọi người ngày càng có xu hướng phân cực trong mọi hệ tư tưởng, thì quyển sách Factfulness của tác giả Hans Rosling thật sự là một tia sáng quý giá của sự thật.
Hơn lúc nào hết, tôi cảm thấy đây là một quyển sách nên được tất cả mọi người tìm đọc và chiêm nghiệm trong thời điểm này để có một cái nhìn cảm thông và khách quan hơn về thế giới và xã hội xung quanh. Ngày nay, với sự bùng nổ của internet và mạng xã hội với đủ các thể loại tin tức trái chiều giật gân, thật sự rất khó để bất cứ ai trong chúng ta có thể tự tin rằng mình sẽ luôn giữ được sự tỉnh táo để xem xét mọi khía cạnh của vấn đề, thay vì nhảy ngay đến những kết luận mang tính quy chụp và phiến diện. Hơn nữa, khi mà bộ não chúng ta luôn bị thu hút hơn bởi những thông tin mang tính khẩn cấp hay bi kịch, theo thời gian, nếu không cẩn thận chúng ta sẽ dễ hình thành những thế giới quan méo mó và tiêu cực hơn so với thực tế.
Một thế giới quan tiêu cực, không chỉ khiến chúng ta có cái nhìn sai lệch, mà còn có thể làm tổn hại đến sức khỏe tinh thần của chính chúng ta. Tôi tin rằng, không chỉ riêng tôi mà còn nhiều người khác, ít nhiều cũng một lần cảm thấy mệt mỏi và thất vọng khi phải đối mặt với một thế giới như ngày càng tồi tệ. Tôi đã không thấy được những sự tiến bộ tuy to lớn nhưng lại khá thầm lặng. Điều này thật sự nguy hiểm, bởi nếu không có cái nhìn đúng đắn, chúng ta sẽ trở nên vô ơn và thờ ơ trước những nỗ lực của các tổ chức địa phương và quốc tế đã và đang góp phần cải thiện xã hội này từng ngày.
Quyển sách Factfulness – Sự thật về thế giới thật sự là một hồi chuông cảnh tỉnh cho tôi, và thiết nghĩ cũng là cho rất nhiều người khác. Tác giả Hans Rosling đã sử dụng những dữ liệu thực tế và liên kết chúng lại để vẽ nên một bức tranh toàn cầu hiện thực và sắc nét. Đó là một bức tranh tuy còn rất nhiều những khiếm khuyết, những điều chưa đẹp đẽ, nhưng vẫn đang được cải thiện hằng ngày bằng những nỗ lực tập thể phi thường. Sẽ là một thiếu sót lớn nếu chúng ta bỏ qua những tiến bộ này và đánh mất niềm tin vào một tương lai tốt đẹp hơn.
Nhưng không chỉ dừng ở việc xóa tan những định kiến sai lệch của đám đông bằng số liệu, Hans Rosling còn chỉ ra những phương pháp rất cụ thể và thiết thực để nâng cao khả năng nhìn nhận vấn đề của chúng ta. Ông đi sâu vào phân tích 10 loại bản năng trong cách não bộ chúng ta vận hành, thứ dẫn đến những diễn giải sai mang tính hệ thống. Ý thức được điều đó, chúng ta có thể học cách kiểm soát ngược lại những bản năng này để có thể nhìn nhận sự việc một cách trung thực và khách quan hơn. Có thể nói, Factfulness là một quyển sách dạy về tư duy phản biện vô cùng tuyệt vời. Chỉ cần nắm vững và ứng dụng những nguyên tắc mà Hans Rosling đề cập đến trong quyển sách, tôi tin rằng mỗi người chúng ta sẽ có những phân tích và hành động sáng suốt hơn cho rất nhiều vấn đề trong cuộc sống.
Đặc biệt, trong thời điểm dịch bệnh nhạy cảm như hiện nay, có hai loại bản năng mà tôi ước gì mọi người có thể ý thức được và lưu tâm nhiều hơn – đó là “Bản năng đơn giản hóa” và “Bản năng khẩn cấp”. Đây là hai chương sách gợi lên rất nhiều suy nghĩ trong tôi về cách mà các chính sách của nhà nước đang ảnh hưởng trực tiếp lên người dân, cũng như cách người dân phản ứng ngược lại chính sách.
Một ví dụ đơn cử là sắc lệnh giãn cách toàn thành phố trong 3 tháng vừa rồi. Quyết định này của chính phủ có lẽ đã chịu sự chi phối của “bản năng khẩn cấp”, thứ thúc dục chúng ta phải hành động ngay trước khi quá trễ. Bản năng này khiến mọi thứ cấp bách đến mức dường như chúng ta không còn bất cứ lựa chọn nào khác. Nó cũng không cho ta thời gian để suy xét đến những bất cập trong mỗi hành động.
Nhưng ở chiều ngược lại, nếu đặt mình vào bản thân người lãnh đạo, liệu rằng chúng ta có thể hành động tốt hơn, hay chúng ta cũng chỉ đang có những góc nhìn phiến diện và “đơn giản hóa” quá mức hướng giải quyết vấn đề. Có rất nhiều yếu tố phải suy xét đến, như tốc độ lây nhiễm, nguồn lực y tế, nguồn cung vaccine, v.v để đưa đến quyết định khó khăn đó. Và khi không có đủ dữ liệu để hiểu rõ diễn tiến phức tạp của dịch bệnh, mọi người rất dễ lầm tưởng mình sẽ có những biện pháp khống chế tốt hơn. Đó là điều khiến tôi băn khoăn rất nhiều, khi đọc thấy những bình luận bất mãn trước quyết định của nhà nước trong thời gian qua.
Để kiểm soát hai loại bản năng này, có lẽ cái mà mọi người chúng ta cần chính là những thông tin chính xác và minh bạch hơn. Nhưng đây lại là một vấn đề nhức nhối khác không dễ giải quyết, và điều này cũng được tác giả đề cập đến trong quyển sách. Khi dữ liệu không còn được tin tưởng, nó mất đi giá trị kêu gọi hành động, và đó là một điều rất đáng lo ngại cho sự hợp tác trên diện rộng giữa người dân với chính phủ, hay giữa các quốc gia với nhau.
Quyển sách này đã được xuất bản vào năm 2017, trước khi dịch bệnh Covid diễn ra, nhưng rất nhiều nhận định của tác giả khiến tôi thật sự sửng sốt bởi sự phù hợp của chúng với tình cảnh thế giới hiện nay. Tác giả cũng chia sẻ một trong năm mối lo lớn nhất của ông chính là nguy cơ xảy ra đại dịch toàn cầu, và điều này đã thực sự diễn ra. Kinh nghiệm làm bác sĩ cũng như thời gian đối phó với dịch bệnh Ebola đã cho phép ông nhận ra những nguy cơ tiềm ẩn của một đại dịch cúm trong tương lai. Thiết nghĩ nếu những người đứng đầu nhà nước và các tổ chức y tế có thể đọc được quyển sách này và chuẩn bị từ sớm như gợi ý của tác giả, có lẽ họ đã có thể bớt được phần nào lúng túng trong khâu xử lý hơn.
Tính đến thời điểm này, Factfulness có thể nói là một trong những quyển sách hay nhất mà tôi được đọc. Quyển sách thật sự đã mở mang cho tôi rất nhiều kiến thức thú vị về thế giới xung quanh, cũng như giúp tôi có cái nhìn lạc quan và cởi mở hơn đối với các vấn đề xã hội. Cũng thông qua quyển sách, tôi đã học được rất nhiều bài học đắt giá dựa trên những trải nghiệm cá nhân và góc nhìn của tác giả. Những cống hiến to lớn của ông với nền y học và giáo dục thế giới thật sự đáng ngưỡng mộ, nhưng tôi lại càng kính trọng ông hơn bởi sự khiêm tốn, lòng nhân ái, tinh thần lạc quan và tâm thế không ngừng cầu thị. Đó là những giá trị mà tôi luôn hướng tới, và tôi tin rằng bất cứ ai khi khép lại quyển sách này cũng sẽ được lan truyền những cảm hứng sống tích cực đó từ chính tác giả.
A Dream Wanderer 