Sapiens là một quyển sách kỳ lạ. Một quyển sách mà từng câu chữ tuôn ra lại gợi lên những hình ảnh vô cùng sống động, hệt như một thước phim tài liệu chiếu chậm của đài BBC, về một giống loài ưu tú đã thống trị mặt đất suốt hai triệu năm qua – loài Homo Sapiens.
Là một người không thường tìm hiểu chuyên sâu về lịch sử, thực sự tôi đã hơi chần chừ khi quyết định đọc quyển sách này, dù biết rằng đây là một quyển best-seller trên toàn thế giới và được nhiều nhân vật có tầm ảnh hưởng ca ngợi. Nếu không nhờ cơ duyên được một người bạn tặng sách, có lẽ tôi đã vô tình bỏ qua quyển sách thú vị này.
Trái với quan niệm cố hữu về sách lịch sử chỉ là những sự kiện theo dòng thời gian, khô khan và bất di bất dịch, tôi hoàn toàn bị bất ngờ về cách tác giả Yuval Hahari dẫn dắt người đọc qua từng giai đoạn phát triển của loài người dưới những góc nhìn đầy mới mẻ thách thức, cũng như những câu hỏi gợi mở mang tính triết học. Có thể nói hiếm có một quyển sách non-fiction nào khiến tôi có thể đọc một cách say sưa đến vậy, bởi cách đan cài khéo léo của tác giả về các chủ đề nhân quyền, kinh tế, chính trị, tôn giáo, văn hóa, khoa học, quân sự, cùng những lời bình luận hóm hỉnh, khiến Sapiens đem đến cảm giác gần như là một quyển truyện Thần Thoại Hy Lạp phiên bản tả thực cho văn minh nhân loại.
Đối với nhiều học giả, Sapiens nhận khá nhiều chỉ trích vì tính giản lược và thiếu toàn diện của nó. Tuy nhiên, theo tôi đó cũng chính là điều khiến Sapiens thành công, vì rõ ràng đại bộ phận chúng ta đều không quá mặn mà với việc thu nạp những kiến thức hàn lâm. Sapiens thu hút, chính xác là bởi cách tác giả đưa lịch sử trở thành những mẩu chuyện gần gũi dễ tiếp cận cho đại đa số người đọc, dù rằng phương pháp này có những hạn chế nhất định về mặt học thuật, nhưng không thể bàn cãi rằng nó thực sự đã thay đổi quan điểm của tôi về dòng sách lịch sử nói chung, và cho phép tôi nhìn nhận rõ ràng hơn về vai trò của lịch sử đối với sự phát triển của mỗi cá nhân.
Có vô số những ngã rẽ đã có thể xảy ra trong lịch sử, cũng có những sự thật hiển nhiên có lẽ nên được chất vấn. Lịch sử luôn tràn đầy những khả năng, đầy bất ngờ và khó lòng tiên liệu, nhưng đồng thời cũng tuân theo những định luật vận hành nhất định mà ở chính thời khắc đó chúng ta hoàn toàn không nhận ra. Việc ý thức sâu sắc những động lực đang định hình xã hội hiện tại sẽ cho phép ta suy ngẫm thấu đáo hơn về những sự lựa chọn mà chúng ta đang phải đối diện. Và đó có lẽ cũng chính là mục đích lớn nhất của tác giả khi đặt bút viết Sapiens – khơi gợi niềm say mê của số đông đối với lịch sử, để từ đó chúng ta, với tư cách giống loài, sẽ cùng tranh luận, tìm hiểu, và có những quyết định sáng suốt cho tương lai.
Không giống như vật lý hay kinh tế, lịch sử không phải phương tiện để đưa ra những dự đoán chính xác. Chúng ta nghiên cứu lịch sử không phải để biết tương lai, mà để mở rộng chân trời hiểu biết của mình, để hiểu rằng tình trạng hiện nay của chúng ta không phải do tự nhiên, cũng không phải do tất yếu, và kết quả là có nhiều lựa chọn hơn mình tưởng.
Sapiens: Lược Sử Loài Người
A Dream Wanderer 